domingo, marzo 19, 2006

5.2 TRADICIONES

EJEMPLOS ESCRITOS SOBRE TRADICIONES
“ A VENTA DUN XATO EN VILAR”
Una tarde cualquiera de cualquier invierno o verano, aparecía por el pueblo cualquier tratante de ganado de la zona, Cesareo, Rogelio, Agripino etc. Lo primero que hacia era ir al bar de Rosario y enterarse quien tenia algún ternero que vender una vez averiguado quien tenia el “xato o vaca” en venta el tratante iba a su casa y casi nunca cerraban trato de ahí que a mi me llamara la atención. Iban para la cantina y allí ronda tras ronda empezaba el verdadero trato: ¿Haber cuanto queres po lo xato? Quero vinte mil pesetas (por ejemplo) home tu tas loco douche quince, a vuelo e se queres a peso a 100 pts kilo(por ejemplo también) A los primeros compases del trato ya empezaban a entrar al trato los otros vecinos que estaban alrededor tomando vasos de vino y ya se metían en el trato. ¿Haber cuando lle pides po lo xato? Quero vinte mil pesetas ¿E cuanto lle mandas tú? Eu doulle quince e nin un duro mais Haber home teis que lle dar algo mais qu o xato e bon Veña doulle dazaseis e nin unha perra mais Haber ó e tu quitalle algo Nun lle quito nin unha perrachica Ya después de un rato de tira y afloja y unas cuantas rondas de vino que ya empezaba ha hacer efecto algún vecino volvía a entrar al trato ¿Haber o por cuanto tais? Pois tamos por mil duros Joder pois partios o medio e lla esta feito Haber tu dalle dazasete mil quinentas e levalo xato Deso nada dazaoito e feito Haber trai a mau Se daban la mano y el intermediario sujetaba las dos muñecas Vale o trato ou non Dalle dazaoito e que pague el a robla Veña dazaoito e pago la robla Trato feito Y a continuación tomaban la robla que era una ronda para todos los que estaban en el bar, visto así parece fácil y quizás mal descrito porque había tratos que duraban horas y horas y buenas borracheras, pero lo que se sellaba en el apretón de manos iba a misa.Así es como vi yo hacer cientos de tratos de vacas, terneros, etc. en Vilar Saludos a todos…………….Ismael Poncelas
OFICIOS
Hoy que vivimos en una economía de mercado y de grandes multinacionales se me viene a la memoria la rudimentaria economía de subsistencia que existía en nuestros pueblos y especialmente en el mío Villar de Acero Este entramado económico se componía de intercambios entre vecinos, bien en ayudas laborales o intercambio de productos artesanos por ayuda manual Que seria de nuestros antepasados sin Los Galucheiros , pues ellos con su maestría calzaban a niños y mayores con aquellas galochas de abedul o humeiro que era la madera mas blanda y “mancaban menos nos peis”. Yo recuerdo como galucheros ilustres: “TIU MIGUEL DA COSTA, TIU SARAFIN ROMERO Y DUARDO” (d.e.p.) seguro que algún par de galochas de ellos quedan por ahí adornando algún comedor. Luego estaban los “cesteiros”, a los que ya en su día dedique un escrito para ellos solos. Los “ferreiros”que reparaban y construían todo tipo de aperos de labranza con una maestría increíble a base de maza y yunque, yo recuerdo especialmente a Domiciano de Sabina (d.e.p) aunque creo que Magín (d.e.p.) también se había dedicaba a dicho oficio. Magín también fue el “ferrador” oficial y único del ganado del pueblo, hacia su labor “na casa do forno” donde todavía se conserva su “potro” de “ferrar” que personalmente creo que se debería conservar y cuidar. Luego estaban los “ fornos” que había varios todos particulares yo recuerdo que hubiera uno comunal nunca como en otros pueblos del bierzo, los dueños de estos “fornos” los prestaban con todas sus instalaciones y herramientas a cambio de una “bola de pan” que había que dejar por cada “fornada” que se cocía. Luego estaba la otra economia, la de los: Garduñeiros, Enxameiros, que vendían las pieles y la miel, cazadores y pescadores (de nasa y mano) que no vendían la caza ni las truchas pero ayudaban a la economía del comer en la mesa cada dia. Luego estaba la economía de verdadera subsistencia de ayudas y colaboraciones unos entre otros, cada vecino tenia su compañero de faenas cuando no podía él solo, como por ejemplo “estercar” a Guillerin, o Campano, Abea etc. Recuerdo como estaban emparejados para estas labores por ejem. “tiu Ramón lle Tiolindo de Pepa”, “Miguel da costa lle Alfredo” “Tiu Umenio llo Tiu Antolino”,“luis lle Amable” y así sucesivamente cada vecino tenia “compañeiro” como ellos decían.En fin lo que quiero poner de ejemplo con este escrito es el espíritu de convivencia y de estructuración de la economía y laboreo que existía en nuestro pueblo hasta no hace muchos años. Saludos cordiales,….. Ismael Poncelas


San Bernaldin
Hoy es dia 20 de Mayo día de San Bernaldin en Porcarizas, si “tui Balbino” (mi abuelo) viviera se levantaría por la mañana con su típica frase; “hoy e día de San Bernaldin, hay que pillala” (borrachera) y seguro la “pillaria” ya que el nunca olvido la fiesta de su pueblo natal. Al margen de todo esto, Villar y Porcarizas siempre estuvieron bien avenidos durante tiempos inmemorables y no faltaban a la fiesta los “mozos de Vilar” aunque cayeran chuzos de punta, de hecho cuentan, en Villar y Porcarizas que como siempre llovía para “San Bernaldin” un año tiraron la imagen del santo al rio ”pa que se fartara d-auga” y compraron otra pero seguía lloviendo. Los mozos de vilar subían a San Bernaldin “polo carreiro” ya que no había camino, el carreiro, empezaba en vilar, po-los sentralgos, os prados de guillerin, as baliñas, a subida do pozo do inferno y que casualidad, pasaba-lo pozo de inferno y tenias que subir a escaleiriña do cielo, casualidades de los nombres, después ya las pedrizas y llegabas a Porcarizas. Un año que iban los mozos de Villar a la fiesta, iba también un “cacharreiro” a vender sus cacharros a Porcarizas con su burro cargado al llegar a “Escaleiriña do cielo” tuvo un percance con el burro y de ahí salio esta copla. O día 20 de mayo según estas noticias
Os mozos de Vilar van a festa a Porcarizas
Que turururururu, que tururururú

No medio do camin onde a escaleira do cielo
Eili cayeulle o burro
A o pobre do cacharreiro (también se cantaba a Quico o cacharreiro)
Que turururururu, que tururururú

Logo chegaron os mozos de Vilar
Llo cacharreiro dice, ayudaimo a levantar
Que turururururu, que tururururú

Raul agarrou po-lo rabo
Senen po-las carguillas
Llo cacharreiro daballe patadas na barriga
Que turururururu, que tururururú
- burro !, -burro !

E nes-tos momentiños
Chegou Julio de Magin
Agarrou po-lo cabiceiro
Ye tira que te tira sacarono a o carreiro
Que turururururu, que tururururú

Llo cacharreiro marchou
para Villafranca muy contento
Non sei se chegarei
Tou borracho que no me teño
Que turururururu, que tururururú

Cuando chegou a ponte de Parada
Aili caeuye o burro
Ye fixo una cacharrada
Que turururururu, que tururururú

Yas mozas de Parada,
como son tan relucientes
Quitaron-llas ferraduras
pa poñelas de pendientes
Que turururururu, que tururururú


EL RESPONSO.
Cuando una cabra o cualquier otro animal se perdia en el monte, lo mas socorrido para encontrarla era el responso, habia unas cuantas personas que sabian la oración y la guardaban en secreto pues si se daba a conocer perdia la eficacia. la situación más o menos era la siguiente: "Aquel día as cabras foran pa Costa, cuando volveu a viceira, a hora de xebrar o rebaño, a tia Miculasa atopou a falta da cabra mocha ye da cabra trusga. Despois de votar un-hos juramentos e cuatro maldiciones contra os pastores por andar rebincando e nun atender a facenda, marchou correndo onde a sua comadre (a tia Aniceta) pa que yas arresponsara. -Ay comadre. -Mande, que se ye tercia?.(en Villar las comadres se trataban de usté). -Ten que me arresponsar as cabras, que perderonseme duas, e tan a punto de parir. -Bueno logo, e pa onde foron. -Foron pa Costa. A tia Aniceta apartouse a un lado e falando a solas, tendo cuenta que naide oira a oración rezou algo parecido a esto: San Antoño, San Antoñin, guarda o noso rebañin. San Antoño, San Antoñin, por Dios cho pido, por Dios cho encargo, que me guarde-lo gado de oso, raposa e lobo pardo, dos bichos do monte, yas augas de marzo. Gloria al Padre, gloria al Hijo, gloria al Espiritu Santo. Amen. Volveu onde a tia Micolasa e dixolle: -Nun pene comadre, que as cabras tan sanas. -¿e onde tan?. -o pé dun-ha xesta, un-ha pariu un cabrito negro ya outra un-ha cabrita blanca. -vou dcirlle a Arsenio que marche buscalas. Dios yo pague comadre. -En paz Micolasa. O tio Arsenio nun era muto de misa nin creia nesas cousas pero con tal de nun oir a muller, colleu o farol, un barazo ye un-ha quilma e marchou a costa arriba. Cada pouco iva decindo: -Cabriiiiña, truuuusga, mocha, beee...beee..., chiguitiña eixss, trusga, mochiña, beee..., beee. O chegar o tanque do Taranxedo (donde se embalsaba a auga pa limpar o mineral das Fócaras), tal como dixera a tia Aniceta o pe dun-ha xesteira taban as cabras. Puxolles o barazo de ramal, meteu os cabritos na quilma e xubriando a Castañal abaxo volveu pa casa. O día siguiente a tia Micolasa nun-ho deixou parar hasta facerlle ir a iglésia a poñerlle un-ha vela a San Antoño. Así que foron os dous e puxeronse de rodillas didiantre do altar pequeno, o tiu Arsenio deixou a vela ye empezou: ¡¡¡ Ay San Antoño bendito, nun hay santo como vos porque fuche escollido.. ..para ser madre de Dios !!! Ela doulle un codazo nas costelas e dixolle: ¡¡¡ CALA BURRO!!! , ¡¡¡ Ou nun veis que e macho !!!. Ramón Abella