lunes, marzo 20, 2006

5.1 ESCRITOS DA FALA

EJEMPLOS ESCRITOS DA FALA
REFLEXION VILAREGA
Quien lea nuestros comentarios va a pensar que añoramos un pasado que para algunos solo es eso pasado, pero estas historias y episodios marcaron la vida de nuestro pueblo y es una suerte poder recuperar su memoria de una manera alegre, sin lugar a la nostalgia. Nuestro pasado es el que es y no se puede cambiar, además es el soporte fundamental de nuestro presente y nosotros queremos que siga vivo, aunque solo sea para reflexionar ¿por que se está perdiendo el interés por la causa común y comunitaria en favor del interés particular?
Sé que todos nos alegramos de las mejoras comunes, pero cada vez tenemos menos confianza en que las mejoras comunes se puedan llevar a cabo, tenemos menos confianza en nosotros mismos. Somos nosotros los que unidos como siempre tenemos que tirar para adelante, como hicieron nuestros padres y los padres de nuestros padres, como ellos nos han dejado de ejemplo. ¿Alguien ayudaría hoy a pagar una vaca (si hubiera vacas) a un vecino ante una desgracia? Antes lo hacían, cada uno en la medida de sus posibilidades, se tasaba y cada vecino compraba los kilos que podía para repartir una parte de la pérdida entre todos. ¿Alguien ayudaría hoy, si se le pidiera para "casaqueimada"? o se limitaría a indicar al vecino que existen ayudas de la comunidad, o que en tal banco las hipotecas son más baratas. Antes si un vecino se retrasaba por cualquier causa o por enfermedad en los trabajos del campo se le ayudaba entre todos (incluso entre los que no se llevaban bien) a veces hasta se hacían sus trabajos antes. ¿Hoy lo haríamos?. Yo creo que no. Así que sigamos el legado de nuestros mayores y que el ejemplo de armonía y solidaridad que nuestro pueblo siempre ha dado no se pierda. Un abrazo y salud para todos. Ramón Abella

EXPRESIONES Y REFRANES VILAREGOS
“Se queres perras vai cavalas a Mata de Daquelado” “Tas mais louco ca tía Hilaria” “O traballo de un nino e pouco e o co perde un louco” “Rubiáis a noite, sol a mañá” “ polos reis media hora teis” “polos fabiais hora e media mais”
“Os botelos hay que comeos na auga de xaneiro”
“teis fame mira pa Soutelo”
“entroido seco pascua mollada”!”
“ano bisesto nin crías nin inxertos”
Mes de mayo = “mayo largo” “cear con sol e a cama con día”
“pasou o Santiago e a Santana; o que nhun segóu... segara”
“se teis medo mete unha espiga un cú e que che vaya ruxindo..."
“Como nada che devo con merda che pago”
“adiós hasta feira dos bullós”
“morra o gato morra farto”
“se nun che gusta bótalle azucar”
“eres máis burro ca burra de Balán”

Hoy es ya muy difícil encontrar en las conversaciones expresiones así, ya que nos fuimos castellanizando todos, pero si hablas con personas mayores todavía las podemos escuchar Saludos....Ismael Poncelas

MAS REFRANES Y FRASES VILAREGAS
Siguiendo con las expresiones que puso "Villar" el otro día, yo quisiera añadir unas cuantas. Son:
"Quen mal anda mal acaba, ye un home nun e un cancelo".
"Da mata a rebola, veña o demo ye escolla"
"Tira mas a mata que a rebola"
"Andar as Alpibardas"
"Andar os Biabardos" = a oubear
"Biabardo vente o saco, que Alpibarda eiqui te aguarda"
"tu que nun podes, ayúdame a min"
"ala ninin, ye acó, yaló"
"Tanto che quero que te arrebento"
"mandar a un po Castro"=matar
"Quita dehí pita choca"
"Quen en agosto empreña en mayo pare"
"Andar a rebullolcos ca risa"
"Andar arrudeirando"
"Tar feito a machado"
"Dar co cú na roda"= muy flojo
"Perder o collar po lo rabo"= muy delgado
"xuntárseche o unto ca manteiga"
"Apelicarse as costelas o lombo"
"Quen nun mata cocho, nun come botelo"
"Si nun fora o rabo, empreñaba a cocha"
Aparte, hay frases o anecdotas, dichas en otros sitios, que han quedado como dicho popular en Villar, ejemplo:
"o pan ta en Veiga""Ala niniños, ahora que tedes a barriguiña redonda, ide chingar as penas de aquel cabo.""Nun queres as sopas Montes, Vòtolles más grasa e cómolas eu".


CACHAPELOS

Voy a explicar como era un anexo de mi casa en Villar utilizando palabras vilaregas que empiecen por la C o por la CHE (CH). (Cuando yo aprendí el abecedario la CHE existía, Ahora seguimos teniendo 28 letras pero nos la han cambiado por la W). O noso "cileiro" era un "chapitel" nun "costrapedo" con un "calello" o rededor, o que se subia por un "caliostro" estreito. Tiña un "chaguallo" na porta que nun secaba nin no vrau, unha porta con peche no cuarterón e "cabillo" na cancela. Dentro nun habia nada más que, unhas brimas con "curdeiros", unhas brengas con "caroncho", un "canistro" con "carozas", unhos "conchos" cocosos e unha fuente con "cachos" pas pitas. tirados no escanil , un "cachapo", unha "choca", unha "choupeira" rota, un "cacharofo" con "chatolas", un "chocarelo" e tres ou cuatro "cachapelos" mas.
Ramón Abella


MÁS PALABRAS CON LA "C" Y CON LA "CHE"

Nemesio tiña o cura a cenar así que colleu a nasa e marchou o riu. Cantaba o "cuquelo" na mata ye el preguntou ¿cuquelo do rey, rabo de escoba, cuantos anos quedan pa miña boda? respondeu cu-cu cu-cu. Contento espantou unha "carriza" e deixou nun "caroco" dun "castañeiro" da "cemba" o moquero yo tabaco nun se lle foran a mollar, quitou as galochas yos "carpines" e aproveitou pa quitarlles unhos "carrapizos" que levaban prendidos e unhas "cascarras" que tiña apelicadas no "calcaño", arremangou os pantalois yo jarsé e meteuse na auga. Puxo a nasa, "colleu" unhos "canabeiros" pa facer a tapadura, pegou unhos "chiscoazos" nos "carrizos" da aurela, amoleguo un "cango" que taba atravesado no riu e levantou a nasa. Nada, nun entraran más que un truito, dous "calabreus" e tres ou cuatro "calamouchos", así que volveu a poñela. Meteu a mau debaxo dun "canto" yo sacala "chanfrou" un dido nun "cantrelo" que habia na auga, saiu a "chancela", "cirichou" ca bota viño na "chanfrada", fumou un cigarro, colleu un "caxigo" po lume e marchou pa casa. Salud para todos. Ramón Abella

MANDA CARALLO
Hace días Garciaberciano comentaba en este apartado que habia dos frases que le gustaban mucho de nuestra habla y que eran "manda carallo" y "vaite o carallo", que valian para todo, y es verdad, por eso voy a analizar: la palabra CARALLO, tan usada para todo. Carallo, pronunciado lisa y llanamente, sin énfasis ni intención, significa miembro viril, órgano genital masculino. ¡Carallo!, como exclamación, puede ser de asombro, de admiración o de asentimiento. Entre los vocablos derivados figuran como más corrientes: CARALLAZO: Contrariedad, golpe. CARALLADA: Juerga."andar de carallada" o tambien cosa sin importancia "eso e unha carallada" CARALLIN: negación ejemplo decir "yo carallín" para decir que no. Tambien se usa como interjección. CARALLEAR: Andar de juerga. CARALLÁN: Bromista. Tambien persona pouco asentada: "fulano e un carallán". CARALLUDO: Denota calidad. Ejemplo "as catañas de Vilar son caralludas" equivale a cojonudas. CARALLÓN: Denota calidad o longitud. ESCARALLADO: Roto, dislocado. O que nos pasa a alguis cercanos os 50 que ya tamos medio escarallados. ESCARALLADIN: Agotado. ESCARALLACIÓN: Colmo. "Eso e a escarallación" equivale a eso es el colmo, tambien equivaldria a partirse de risa. ESCARALLAR: Estropear y también equivale a muerto de risa. La variedad y riqueza de acepciones que tiene nuestro CARALLO, son casi ilimitadas. Lo mismo vale para engrandecer que para denigrar; para decir que es bueno como para lo contrario; puede expresar cansancio, resignación, risa y una infinidad de estados de ánimo según el contexto de la frase en que está inserto. Veamos unos cuantos ejemplos: RESIGNACIÓN: ¡Ay que carallo! INDIGNACIÓN: ¡Que carallo! CACHONDEO: ¡Bueno, carallo, bueno! DESPLANTE: Vai ó carallo. INQUISITIVO: ¿Qué carallo é eso? CONTRARIEDAD: Tócame o carallo ter que madrugar. CANSANCIO: Déixate de caralladas. OFENSA: Ese e carallo é tonto de todo. TEMPLANZA: ¡Cálmate, carallo! AMENAZA: Ven, carallo, ven. ACLARACIÓN:la historia que contaba mi padre de un ano na vendima que buscaban gresca e decian:"somos do Bierzo, ye a quen nos die un pau damoslle un peso" ye el yo tiu Sinfuriano deronlles unhos cayadazos a vez que decian: "tomai, carallo, tomai, que en Vilar damolos a cuatro cincuenta". NEGACIÓN: Non, carallo, non. NEGACIÓN ROTUNDA: Nin carallo nin nada. JURAMENTO: ¡Me cago no carallo! IRA: Me cago no carallo, ¡carallo! ALABANZA: É un home de carallo. DUDA: O carallo vintenove. EXTRAÑEZA: ¿Pero que carallo pasa? DESOBEDIENCIA, DESPRECIO: Pásame por debaixo do carallo. ANIMOSO: Dalle, carallo, dalle. CAPRICHOSO: Salíume do carallo. CUALITATIVO: Non vale un carallo. VALORATIVO: Róncalle o carallo. FATALIDAD: ¡Ten carallo a cousa...! AGOTAMIENTO: ya tou hasta o carallo. PICARDÍA: O carallin das sete costelas como rebrinca na cona das vellas. METEOROLOGÍA: Fai un tempo do carallo. LEJANÍA: No quinto carallo. En muchas ocasiones se emplea como muletilla conversacional, comodín de frases largas, o de situaciones apuradas: Entonces chegou Pepin, e un servidor díxolle: -Carallo, Pepin, ¿que carallo fais eiquí? Para terminar, y como concesión a la cultura hispanoamericana, reseño la frase: "¡Manda carallo na Habana!" que parece ser fue pronunciada por Cristóbal Colón precisamente cuando los Reyes Católicos lo mandaron al "carallo".y que equivaldria a la frase vilarega "Manda carallo na feira do Espino", y tirando por aquí a lo mejor hasta podiamos chegar a deccir que Colón era vilarego. "Manda carallo". Lastima que sea mentira y la Habana aún no estubiera fundada. Y como final, aquella copla con la que se remata toda carallada: Ei vai, ei vai, eí vai, carallo, eí vai... Al carajo la vela, outro dia seguiremos. Jose luis mandame o carallo. Salud para todos. Ramon Abella